Keynotes

Sociale en pedagogische wetenschappen verzamelen al geruime tijd gegevens over de effectiviteit en efficiëntie van onderwijspraktijken. Vooral in de laatste jaren zijn verschillende data-gedreven benaderingen gebruikt. Bij voorbeeld op het gebied van Learning Analytics worden dashboards en feedback instrumenten creëert om het leerproces inzichtelijk te maken. De lezing zal een breder perspectief geven op de rol van data en dataverzameling voor onderwijsdoeleinden waarbij het perspectief zal wisselen tussen educatieve organisaties, docenten, leerlingen en onderzoekers uit de onderwijs- en leerwetenschap.

In deze lezing ga ik nader in op de positie van leraren op de Nederlandse arbeidsmarkt. Ik onderscheid drie verschillende cycli waarmee leraren op de onderwijsarbeidsmarkt geconfronteerd worden: de bezuinigingscyclus, de varkenscyclus en de WW-cyclus. Daarnaast worden enkele trends op de arbeidsmarkt voor leraren en dossiers in het lerarenbeleid besproken. Ook de onderwijsarbeidsmarkt aan de Vlaamse zijde zal aan de orde komen. De belangrijkste vraag die ik wil beantwoorden gaat over hoe we de drie cycli op de onderwijsarbeidsmarkt kunnen doorbreken en wat daarvoor nodig is. Hoe kunnen we de positie van leraren op de onderwijsarbeidsmarkt verbeteren, wat moeten we doen en wat juist niet?

Leren vindt plaats in de hersenen. Hersenen en onderwijs zijn daarom logischerwijs met elkaar verbonden, en toch is het verre van logisch om bevindingen uit het (cognitief) hersenonderzoek toe te passen in het onderwijs. Waarom is dit zo moeilijk? Ten eerste komt er veel kennis uit het onderzoek verdraaid of verkeerd in de praktijk terecht. Ten tweede vindt leren in het lab onder heel andere omstandigheden plaats dan in de dagelijks lespraktijk. Om te laten zien hoe hersenonderzoek toch nuttig kan zijn voor het onderwijs, zal ik een aantal richtingen schetsen om het onderzoek beter te laten aansluiten op de dagelijkse onderwijspraktijk. Bijvoorbeeld door het integreren van labonderzoek en praktijkstudies, door met draagbare neuro-imaging apparaten het onderzoek naar de praktijk te verplaatsen, het systematischer betrekken van de onderwijspraktijk in alle stadia van het onderzoek, en het inzetten van kennis uit hersenonderzoek voor docentprofessionalsering.

Presteren, leren en innoveren staan hoog op de agenda van zowel organisaties als individuen. Deze keynote wil tonen hoe dit drieluik vraagt dat individuen en organisaties hun aandacht richten op relaties tussen mensen. Waar mensen interageren en converseren zien we leerprocessen. Vanuit het perspectief van relaties tussen mensen kijken we naar leren en innovatie. Tevens beschouwen we hoe individuen en organisaties kunnen investeren in performante sociale structuren.Deze keynote brengt onderzoek samen dat toont hoe samenwerking, leren en kennisontwikkeling binnen teams en netwerken tot stand komt, hoe mensen zich ontwikkelen in deze sociale structuren en hoe organisaties deze kunnen ondersteunen en helpen vormgeven.

Technologische, economische en demografische ontwikkelingen hebben consequenties voor de inhoud, vorm en organisatie van onderwijs en vereisen steeds nieuwe oplossingen in de vorm van innovaties. Daarom is innovatief werkgedrag noodzakelijk. En dit maakt zowel voortdurende professionalisering van docenten, waarbij professionaliteit veel verder rijkt dan het kunnen lesgeven, als ook de ontwikkeling van teams in onderwijsorganisaties noodzakelijk.

De vraag is nu wat de kenmerken zijn van processen van professionele ontwikkeling, het leren van werkteams (inclusief de rol van emoties) en innovatief werkgedrag, en hoe deze kunnen worden bevorderd. Resultaten van empirische studies, gebruikmakend van verschillende theorien, zullen worden gepresenteerd om inzicht te krijgen in deze processen, de factoren die deze processen beïnvloeden, de triggers (zoals feedback, fouten), de effecten hiervan op prestaties (performance) en de implicaties hiervan voor de praktijk en voor onderzoek. Daarbij worden verschillende in deze studies toegepaste onderzoeksdesigns en meetinstrumenten, in het bijzonder om veranderingen/processen te onderzoeken, voorgesteld.

Kwaliteit van hoger onderwijs staat en valt met de mate waarin alumni ’employable’ zijn en een basaal niveau bereiken van van readiness-for-the-profession. Onderzoek toont aan dat de ontwikkeling van kritische competenties onder druk staan door de opzet van werkplekleren, de aard van de evaluatie in de eindfase van de opleiding en de aard van de tools om leerprocessen van studenten in deze fase te ondersteunen. De keynote gaat in op een integratie van inzichten rond werkplekleren, competenties, eLearning en self- en peer assessment.
Voorbeelden uit medisch onderwijs, midwifery, veterinary education, lerarenopleiding … worden gebruikt om recent beschikbare research evidence te beschrijven bij innovatieve instructie-aanpakken in deze opleidingen.

Het onderwijs staat bol van alles wat je wel en niet moet doen om het onderwijs / leren effectiever, efficiënter en meer bevredigend te maken voor de leerling/student en de docent. Maar leidt alles wat wij doen – dat is wat wij voor onderwijsinnovaties noemen – tot een verhoging van de efficiëntie, de effectiviteit en/of de bevrediging? Een retorische vraag, natuurlijk, met een duidelijke NEEN als antwoord. In deze keynote zal ik eerst een schets maken van een aantal aannamen, onderwijswetenschappelijk gezien, die het leren op z’n best niet helpen en op z’n slechtst het leren hinderen. Daarnaast zal ik ingaan op een aantal ‘vergeten’ of zelfs door de innovators onbekende theorieën die keer op keer, zowel in het laboratorium als in de onderwijspraktijk, hun nut hebben bewezen in de afgelopen 50-60 jaar en hoe die bijdragen aan beter leren.